Niepożądanym odczynem poszczepiennym, w skrócie NOP, nazywamy zaburzenia stanu zdrowia, które wystąpią u osoby, która przyjęła szczepionkę w okresie 4 tygodni od jej podania. Ważne, żeby zaznaczyć tu, że wyjątek stanowi szczepionka BCG przeciwko gruźlicy – kryterium czasowe jest znacznie wydłużone. Aktem prawnym regulującym zasady zgłaszania niepożądanych odczynów poszczepiennych jest Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 2008 roku oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 31 grudnia 2020 roku, zmieniające rozporządzenie w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznania. NOP są spowodowane:
- indywidualną reakcją organizmu człowieka po podaniu szczepionki;
- błędnie wykonanym szczepieniem lub błędem w podaniu szczepionki;
- zjawiskami od szczepień niezależnymi, przypadkowo pojawiającymi się po podaniu szczepionki.
Definicja NOP jest bardzo szeroka. Umożliwia to wykrycie nie tylko tych popularnych odczynów, ale również rejestrację tych rzadkich i nowych. Wszystkie zgłoszone objawy kliniczne, które mogą mieć związek ze szczepieniem, są zgłaszane jako podejrzenie NOPu, jeżeli lekarz na podstawie ich i badania podejmie taką decyzję. W tym celu należy wypełnić specjalną Kartę Zgłoszeń NOP, której wzór stanowi załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 2020 roku. Na podstawie zebranych informacji, dokonywana jest analiza, a następnie kwalifikacja przez ekspertów. Zajmuje się tym Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny. Zebrane dane są wydawane w postaci Biuletynu Szczepień Ochronnych. Instytucja ta monitoruje NOP na podstawie zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia od 1996 roku. Dzięki tym działaniom możliwe jest świadome promowanie szczepień, uwzględniając ich działanie, skuteczność, bezpieczeństwo i przeciwwskazania do przyjęcia szczepionki.
Karta Zgłoszeń NOP zbiera wiele szczegółowych informacji. Znajdziemy w niej dane pacjenta i informację, jaką szczepionkę przyjął i kiedy. Szczegółowe informacje dotyczące odczynu poszczepiennego zależą od szczepionki, np. ta przeciwko gruźlicy posiada inny zestaw pytań. Niepożądane reakcje organizmu można podzielić na miejscowe i ogólne. Do miejscowych można zaliczyć: obrzęk, zaczerwienienie, ból, ropień i powiększenie lokalnych węzłów chłonnych. Reakcje ogólne organizmu mogą się manifestować m.in. poprzez gorączkę, dreszcze, różne reakcje anafilaktyczne, wysypki, biegunkę, wymioty i zmianę nastroju. Jeżeli mówimy o powikłaniach poszczepiennych, wymienić możemy np.: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, wstrząs, zapalenie jelit, spadek poziomu płytek krwi i inne rozpoznane przez lekarza. W kolejnej części należy kwalifikować NOP według ciężkości i szczegółowo go opisać. Ważne jest również, aby w zgłoszeniu podać informacje dotyczące przechowywania szczepionki i sposobu jej podania, ponieważ te czynniki mogą mieć wpływ na reakcję organizmu.
Istotnym elementem informacji na temat NOP jest częstość ich występowania. Po pierwsze, analizując liczbę zgłoszeń NOP na przestrzeni lat widać wyraźną tendencję wzrostową. W 2008 roku zarejestrowano 982 przypadki, a 10 lat później w 2018 roku 3809 przypadków. Należy jednak wyjaśnić, czym spowodowany jest ten wzrost. Po pierwsze, coraz to lepszym działaniem systemu nadzoru NOP oraz ciągłym wzrostem liczby realizowanych szczepień. Nie zmienia się stopień bezpieczeństwa szczepionek, wręcz przeciwnie – coraz to nowe szczepionki są bezpieczniejsze i lepiej przeanalizowane jest ich oddziaływanie na organizm ludzki.
NOP możemy kwalifikować pod względem częstości ich występowania. Wyróżniamy:
- bardzo często (więcej niż 1/10 przypadków);
- często (1/10 – 1/100 przypadków);
- umiarkowanie często (1/100 – 1/1000 przypadków);
- rzadko (1/1000 – 1/10 000 przypadków);
- bardzo rzadko (mniej niż 1/10 000 przypadków).
Dla różnych szczepionek są różne częstości występowania NOP. Szczegółowe informacje na ich temat można znaleźć w Charakterystyce Produktu Leczniczego.
Od momentu rozpoczęcia szczepień przeciwko COVID-19 zgłoszonych zostało 16 056 niepożądanych odczynów poszczepiennych (stan na 10.11.2021 r.), czyli NOP wystąpił w 0,04% przypadków. W okresie do 31 października br. w prowadzonym przez NIZP PZH – PIB nadzorze epidemiologicznym przeanalizowano 13 040 zgłoszonych NOP. Aż 85,2% z nich zakwalifikowano jako łagodne, a tylko 3,4% jako ciężkie.
W Stanach Zjednoczonych funkcjonuje Baza VAERS, która służy do dobrowolnego zgłaszania NOP, prowadzona przez Centrum Kontroli i Profilaktyki Zachorowań oraz Agencję Żywności i Leków. Informacje zebrane w tej bazie mogą nie zostać zweryfikowane pod kątem przyczynowo-skutkowym. Należy to rozumieć tak, że nie ma dowodów na związek występujących objawów z podaną szczepionką. Dlatego Baza VAERS nie jest wiarygodnym źródłem informacji o NOP – o czym zresztą informują autorzy oraz właściciele strony. Niestety często jest ona podawana jako rzetelne źródło informacji, którym nie jest.
Niepożądany odczyn poszczepienny należy odróżnić od odczynu po szczepieniu. Jak sama nazwa wskazuje, ten pierwszy jest czymś negatywnym, wynikającym z bardziej nasilonej reakcji, o dłuższym czasie utrzymywania się. Odczyn po szczepieniu, to przewidywana reakcja organizmu, po prawidłowo podanej szczepionce, wynikająca z prawidłowo funkcjonującego układu odpornościowego człowieka. Najczęściej pojawia się w miejscu wkłucia i objawia się jako obrzęk, bolesność lub zaczerwienienie.
Powinno się zgłaszać niepożądane odczyny poszczepienne. Jest to obowiązkiem lekarza, który podejrzewa lub rozpoznaje NOP. Dzięki temu monitorowane są znane już dobrze odczyny poszczepienne oraz wykrywane są nowe. Jasne przedstawienie danych dotyczących NOP pozwala na podjęcie odpowiednich działań promujących szczepienia i walkę z szerzącymi się kłamstwami i mitami na temat szczepionek.
Szczepionka przeciwko COVID-19, jak każda inna szczepionka, może wywołać NOP. Należy jednak już na początku zrozumieć, że szczepienie chroni przed zachorowaniem na COVID-19 i zgonem z powodu tej choroby. Chroni również bliskich wokół, szczególnie tych, którzy z różnych przyczyn nie są w stanie przyjąć szczepionki.
Niepożądane Odczyny Poszczepienne po szczepionce przeciwko COVID-19 mogą ograniczyć naszą codzienną aktywność, ale nie trwają długo – ustępują w ciągu kilku dni. Do najczęstszych możemy zaliczyć: ból głowy, mięśni i stawów, zmęczenie i dreszcze. Rzadziej występują nudności, bezsenność, nadmierna potliwość i złe samopoczucie. Miejscowo dochodzi do zaczerwienienia w miejscu wkłucia i bólu tej okolicy. Jeżeli wystąpi u nas, któryś z wymienionych NOP ważnym jest, abyśmy umieli reagować na nie w odpowiedni sposób. Jeżeli objawy nie przeszkadzają nam w codziennym życiu i nie utrudniają nam go, to nie musimy nic robić. Dajmy im czas, aż miną. Dobrze jest o siebie po prostu zadbać – nie przemęczać się i dać organizmowi czas na wytworzenie odporności. Ból ramienia możemy zniwelować, używając po prostu chłodnych okładów. Przy wystąpieniu objawów ogólnych możemy użyć leków dostępnych bez recepty, np.: paracetamolu, ibuprofenu. Pamiętajmy – leki przyjmujemy zgodnie z instrukcją, jeżeli nie ma do tego przeciwwskazań. W przypadku choroby przewlekłej i/lub przyjmowania innych leków na stałe, najlepszą drogą będzie rozmowa z lekarzem.
Głośno mówiło się o wystąpieniu zapalenia mięśnia sercowego po przyjęciu szczepionki przeciwko COVID-19. Według najnowszych badań większe ryzyko wystąpienia tego powikłania występuje u osób chorujących na COVID-19. Na 100 tysięcy osób zaszczepionych szczepionką mRNA średnio u 3 rozwija się zapalenie mięśnia sercowego. To trzy razy mniej w porównaniu z osobami, które zachorowały na COVID-19 i zostały ozdrowieńcami. Potwierdza to tylko tezę, że należy bać się wirusa SARS-CoV-2 a nie szczepień.
Podsumowując, należy pamiętać, że zgodnie z definicją działanie niepożądane, które wystąpiło, ma czasowy związek z podaną szczepionką. W większości przypadków nie jest ono spowodowane szczepionką a sposobem podania lub przypadkową zbieżnością. Rzetelnych informacji o Niepożądanych Odczynach Poszczepiennych należy szukać na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego i nie sugerować się tym co znajdziemy w internecie, domysłami osób, które nie są związane ze światem nauki i pseudonaukowymi artykułami.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.13.
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/covid-19-2/?strona=1#podsumowanie-%E2%80%93-szczepionka-przeciw-covid-19
- https://www.gov.pl/web/szczepimysie/niepozadane-odczyny-poszczepienne
- https://www.pzh.gov.pl/serwisy-tematyczne/niepozadane-odczyny-poszczepienne-covid-19/
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/uaktualnione-rozporzadzenie-w-sprawie-niepozadanych-odczynow-poszczepiennych-nop/
- https://podyplomie.pl/pediatria/18324,niepozadane-odczyny-poszczepienne
- https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/sytuacje-szczegolne/271486,dzialania-niepozadane-szczepionek-przeciwko-covid-19
- https://www.rp.pl/diagnostyka-i-terapie/art18852461-koronawirus-jak-czesto-dochodzi-do-zapalenia-serca-po-szczepionce-a-jak-czesto-po-covid