Klauzule niedozwolone w umowach z Uczelnią czyli jak obronić się przed niekorzystnymi postanowieniami zawartego kontraktu

Każdy student zobowiązany jest na mocy art. 160a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U.2012.572 z dnia 2012.05.23) do zawarcia umowy  regulującej warunki odpłatności za studia tzw. umowę student-uczelnia. Niestety, umowa ta bardzo często zawiera w swej treści postanowienia uznane za niedozwolone tzw. klauzule niedozwolone (klauzule abuzywne), z których w chwili podpisywania studenci nie zdają sobie sprawy. Zgodnie z aktualną linią orzecznictwa studenci uznawani są za konsumentów w rozumieniu ustawowym (w tym art. 221 kodeksu cywilnego) zatem sprawy wynikające z dochodzenia roszczeń w tym zakresie, wynikających z zawartej umowy, są postępowaniami z zakresu ochrony konsumentów.
W dniu 25 grudnia 2014 r. weszły w życie przepisy ustawy o prawach konsumenta (Dz.U.2014.827 z dnia 2014.06.24), na mocy której do polskiego porządku prawnego wdrożono przepisy unijne w tym zakresie. Nowe regulacje nie tylko wzmacniają pozycję konsumenta (studenta) w zakresie obowiązków informacyjnych, które przedsiębiorca (uczelnia) musi konsumentowi przedstawić jeszcze przed zawarciem umowy ale wprowadzają również przepisy ułatwiające konsumentom zorientowanie się, jeszcze przed zawarciem umowy, jakie koszty rzeczywiście będzie musiał ponieść w związku z zawieraną umową. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) wielokrotnie wskazuje na stosowanie przez szkoły wyższe niedozwolonych klauzul umownych w umowach ze studentami, obecnie w Rejestrze Klauzul Niedozwolonych (dalej „rejestr”), w branży edukacyjnej wpisano już 259 klauzul niedozwolonych zawartych w umowach student-uczelnia. Warto w tym miejscu jednakże zauważyć, iż uznanie postanowień umownych w tej formie, następuje na wniosek konsumenta ,w związku z czym liczba ta uzależniona jest od liczny postępowań sądowych w tym zakresie.
W myśl, przepisu art. 3851 §1 kodeksu cywilnego (Dz.U.2014.121 z dnia 2014.01.23) za niedozwolone postanowienia umowne, uznać należy postanowienia umowy  nie uzgodnione indywidualnie z konsumentem-studentem, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Podkreślenia wymaga fakt, iż umowy student-uczelnia, zawierane są na podstawie wzorca umownego, przygotowywanego przez Uczelnię, na którego treść student nie ma realnego wpływu, zaś jej zawarcie niezbędne jest do realizacji procesu nauczania. W procedurze zawierania umowy, uczelnia występuje w roli przedsiębiorcy bowiem  w ramach prowadzonej działalności świadczy odpłatnie i systematycznie usługi edukacyjne na podstawie umów zawieranych m.in. ze studentami. Zatem, postanowienia zawarte w przedmiotowych umowach, jeżeli tylko naruszają prawa konsumenta,  mogą zostać uznane za klauzule niedozwolone określone w art. 3853 kodeksu cywilnego, których przedsiębiorcy nie wolno stosować. Warto również zaznaczyć, że wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art.385 kodeksu cywilnego).
Dodatkowo, w myśl przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U.2015.184 z dnia 2015.02.05) zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przy czym przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.) czyli do tzw. Rejestru Klauzul Niedozwolonych. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone należą do właściwości Sądu Okręgowego w Warszawie – sądu ochrony konkurencji i konsumentów. W praktyce oznacza to, iż zakazane jest stosowanie, przez przedsiębiorców, klauzul zamieszczonych w Rejestrze. Złamanie zakazu może doprowadzić do nałożenia na Uczelnię kary w wysokości do 10 proc. przychodu za umieszczenie w umowie zakazanych zapisów.
Powyższe regulacje zabezpieczają interesy studentów ten sposób, że jeżeli umowa, którą podpisali oni z uczelnią, zawiera niedozwolone postanowienia to – zgodnie z definicją określoną w kodeksie cywilnym – takie klauzule nie wiążą strony z mocy prawa. W chwili powzięcia informacji o zakazie stosowania danej klauzuli (zapisu w umowie) należy wystosować do Uczelni pismo z informacją o tym, że zawarta umowa z zakresie danych regulacji nie ma mocy prawnej co oznacza, że uczelnia nie może domagać się spełnienia od studentów zawartych w niej obowiązków.  W praktyce jeżeli np. umową, którą zawarliście zawiera zapis, iż złożone przez Was na uczelni dokumenty zostaną Wam wydane/zwrócone dopiero po uregulowaniu wszystkich płatności to zapis taki nie ma mocy prawnej i uczelnia postępuje niezgodnie z prawem ponieważ zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2012 r. (VI Wydział Cywilny – sygn. akt VIACa 753/12) za niedozwoloną uznana została klauzula następującej treści „Podstawą wydania Studentowi dokumentów, które zostały przez niego złożone w związku z podjęciem nauki w Uczelni (…) jest uregulowanie wszelkich zobowiązań finansowych wobec Uczelni (…)”.  Jeżeli Uczelnia nie przychyli się do stanowiska zawartego w wystosowanym przez Was piśmie, należy zwrócić się do sądu powszechnego (rejonowego lub okręgowego) o uznanie danego postanowienia za niewiążące. Na przykład, jeżeli chcemy odstąpić od umowy, a w jej warunkach znajduje się postanowienie wykluczające taką możliwość lub przewidujące rażąco wygórowaną karę, to możemy powołać się na niedozwolony charakter postanowienia umownego i żądać albo odstąpienia od dochodzonej kwoty albo jej zwrotu gdy została już uiszczona, natomiast jeżeli uczelnia  nie uwzględni naszych racji, co zdarza się niezwykle rzadko jeżeli wykaże się w piśmie konkretne brzmienie analogicznej klauzuli już znajdującej się w rejestrze, należy dochodzić swych roszczeń sądownie.
W powyżej przedstawionej sytuacji sugerujemy, w sprawach związanych z umowami o odpłatności za studia zgłosić się po bezpłatną pomoc prawną u miejskich lub powiatowych rzeczników konsumentów, do których kompetencji należy zapewnienie bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów bądź skorzystać z pomocy udzielanej w ramach nowoutworzonych punktów nieodpłatnej pomocy prawnej adresy których znajdują się w Biuletynie Informacji Publicznej poszczególnych powiatów (pomoc w ramach tej formy przysługuje osobom wskazanym w ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U.2015.1255 z dnia 2015.08.28) ).
Przykładowe klauzule niedozwolone, wpisane do Rejestru Klauzul Niedozwolonych UOKiK:
    „Student skreślony w trakcie semestru z listy studentów ma obowiązek wnieść należne czesne oraz pozostałe opłaty za semestr”- wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 26 lipca 2006 roku, sygn. akt XVII AmC 80/05,
    „Student rezygnujący z własnej woli ze studiów w trakcie semestru, ma obowiązek wniesienia całości opłat za dany semestr”- wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 26 lipca 2006 roku, sygn. akt XVII AmC 80/05,
    „Przedstawiona na piśmie rezygnacja ze studiów w trakcie semestru nie jest podstawą do zwrotu żądanej części czesnego”- wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 26 lipca 2006 roku, sygn. akt XVII AmC 80/05,
    „Rezygnacja ze studiów w trakcie semestru nie zwalnia z obowiązku uiszczenia należnych opłat do końca semestru przez osoby, którym udzielono zgody na opłaty w ratach miesięcznych”- wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 26 lipca 2006 roku, sygn. akt XVII AmC 80/05,
„W okresie korzystania z urlopu student zachowuje prawa studenckie, o ile dokonuje odpowiednich opłat. Opłatę za urlop należy wnieść z góry po przyznaniu urlopu”- wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 22 kwietnia 2011 r., sygn. Akt XVII AmC 1674/09,
    „Uczelnia może rozwiązać umowę w trybie natychmiastowym, w każdym czasie, bez zachowania okresu wypowiedzenia, w następujących przypadkach: a) Student zalega z płatnościami z tytułu jakichkolwiek opłat lub odsetek ustawowych za zwłokę z tytułu nieterminowego ich wnoszenia (…)””- wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 15 marca 2012 roku, sygn. akt XVII AmC 3744/10,
    „Student ma obowiązek informowania Uczelni o zmianie adresu do doręczeń. Zaniechanie obowiązku powoduje, że nie odebrana korespondencja wywołuje skutek doręczenia” – wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 marca 2012 roku, sygn. akt XVII AmC 45/11.