Odporność może być zdefiniowana jako zdolność do utrzymania homeostazy, czyli prościej mówiąc – równowagi organizmu, pomimo działania niekorzystnych czynników zewnętrznych na organizm. Układ immunologiczny odpowiedzialny jest za ochronę przed infekcjami oraz chorobami zakaźnymi. Jego podstawowym zadaniem jest odróżnienie patogenu od komórek własnych organizmu. Dzięki wytworzonym antygenom potrafi on zidentyfikować drobnoustroje chorobotwórcze oraz stara się je zwalczyć.
Najprościej mówiąc, odporność dzieli się na wrodzoną i nabytą. Ta pierwsza, nazywana także nieswoistą, jest pierwszą linią obrony przeciw patogenom. System jej działania rozwijał się sukcesywnie, dzięki czemu elementy tego rodzaju odporności można zaobserwować u wszystkich żyjących organizmów. Rozwija się w czasie życia płodowego i w pierwszych miesiącach życia. Jej mechanizm działania rozpoczyna się niemal natychmiast po kontakcie z antygenem. Jednak w porównaniu do odporności swoistej, jej działanie nie jest tak sprecyzowane. Ponadto, odporność wrodzona dzieli się na bierną i czynną. Tą pierwszą zapewniają skóra i błony śluzowe, czyli komponenty stanowiące fizyczną zaporę, utrudniającą wniknięcie patogenów do organizmu. Działa to na skutek niskiego pH skóry i błon śluzowych układu pokarmowego za sprawą kwasu solnego wydzielanego przez żołądek. Do kolejnych czynników należą: wytwarzanie kwasu mlekowego, śluzu czy białek kationowych, rozkładających ściany komórkowe bakterii. Odporność czynna wzbudzana jest w celu dezaktywacji patogenów. Objawia się ona między innymi gorączką, kaszlem, kichaniem, a nawet biegunką. Są to swego rodzaju mechanizmy walki organizmu z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Jej działanie warunkowane jest przez komórki NK (natural killer), odpowiedzialne za naturalną cytotoksyczność i komórki dendrytyczne, które inicjują odpowiedź zapalną. Ponadto ważną rolę odgrywają limfocyty γδT, wywołujące komórkową odpowiedź odpornościową, chroniące przed zakażeniami i rozwojem nowotworów, limfocyty B1a, odpowiadające za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał, granulocyty, będące jednym z typów leukocytów i makrofagi – komórki odpowiedzialne za wchłanianie i trawienie drobnoustrojów.
Odporność nabyta, nazywana inaczej swoistą, jest ostatnią linią obrony organizmu, która uruchamiana jest w momencie, gdy mechanizmy odpowiedzi wrodzonej nie podołają zwalczaniu patogenów. Występuje tylko u kręgowców i charakteryzuje się ona swoistą pamięcią, która jest wytwarzana w trakcie uprzedniego kontaktu z antygenem. Odporność swoista związana jest ze specyficznymi reakcjami odpornościowymi zachodzącymi w organizmie po wniknięciu patogenów. Reakcje te są zawsze skierowane przeciwko konkretnym czynnikom chorobotwórczym. Ich uruchomienie wymaga pewnego czasu. Biorą w niej udział limfocyty T i B – komórki układu odpornościowego – oraz przeciwciała produkowane przez limfocyty B. Dzieli się ona na czynną i bierną.
W przypadku czynnej odporności organizm wytwarza wyspecjalizowane komórki na skutek kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym na dwa sposoby – naturalny (uzyskanie przeciwciał na skutek przejścia zakażenia) oraz sztuczny (wzrost przeciwciał na skutek szczepionki). Natomiast bierna odporność spowodowana jest uzyskaniem gotowych substancji zapewniających odporność – naturalnie (przeciwciała przekazywane przez łożysko w życiu płodowym oraz przez mleko matki) i sztucznie (podanie surowicy).
W dobie pandemii koronawirusa mówi się sporo na temat odporności stadnej. Ma ona ochronić osoby nieuodpornione, które nie mogą się zaszczepić ze względu na przeciwwskazania. Polega ona na możliwie jak największym poziomie wyszczepialności tych członków społeczeństwa, których organizm pozwala na przyjęcie szczepionki. Próg odporności zbiorowiskowej wynosi zwykle 90- 95%, jednak ma różną wartość w zależności od choroby. W przypadku odry ten próg wynosi 95%, natomiast w przypadku świnki 75-86%.
Niestety na skutek starzenia się komórek, zanikania grasicy i ekspozycji na wielorakie czynniki zewnętrzne odporność słabnie, co wiąże się ze zwiększoną podatnością na choroby w podeszłym wieku. Czynniki degeneracyjne stanowią: siedzący tryb życia, stres, zaburzona dieta, zbyt sterylne warunki życia, nadużywanie antybiotyków, stosowanie chemicznych detergentów, toksyny, spaliny, przyjmowanie leków, deficyt snu, używki, przemęczenie oraz choroby cywilizacyjne i przewlekłe. Dlatego tak ważne okazuje się prowadzenie aktywnego stylu życia, umiejętność wykorzystywania narzędzi redukujących stres oraz odpowiednia ilość snu.
Źródła:
- Bellanti, J. (Ed.). (2013). Immunology (Vol. 6). Springer Science & Business Media.
- Bo, X. U., Fan, C. Y., Wang, A. L., Zou, Y. L., Yu, Y. H., Cong, H. E., … & Qing, M. I. A. O. (2020). Suppressed T cell-mediated immunity in patients with COVID-19: a clinical retrospective study in Wuhan, China. Journal of Infection, 81(1), e51-e60.
- Co to jest odporność zbiorowiskowa? – Szczepienia.Info (pzh.gov.pl)